PARADIQMA EKONOMI POLITIK ISLAM (EPI)

Tiga Model Paradiqma EPI

Sumber: Mohd Syakir Mohd Rosdi (2016). “Antara Paradigma Ekonomi Islam dan Paradigma Politik Islam: Pendominasiannya Dalam Pembentukan Paradigma Ekonomi Politik Islam", dlm. Internasional Pembangunan Islam III (KIPI-3). Terbitan Universitas Jember, Indonesia. 

Berdasarkan Rajah 1, Masudul Alam Choudhury (1990; 1992; 1997a; 1997b) mendefinisikan EPI sebagai satu ilmu yang mempelajari hubungan antara kerajaan (syura) dengan sub sistem pasaran. Definisi ini mempamerkan bahawa EPI ini merupakan satu pendekatan yang seimbang antara ekonomi dengan politik. Keseimbangan ini penting untuk memberikan kefahaman kepada manusia dan penerimaan terhadap institusi sosial dan institusi syariat yang berperanan dalam perilaku kehidupan manusia.

Dalam Rajah 1 juga, seperti yang diperkatakan oleh Masudul Alam Choudhury (1997b), epistemologi quranik ini adalah sebagai prinsip asas EPI. Ghosh (1997:43) menggariskan tiga watak penting dalam epistemologi quranik ini. Pertama, ia adalah epistemologi mutlak ketuhanan; kedua, ia adalah satu sistem yang holistik bukan sahaja melibatkan kesatuan pengetahuan tetapi juga merupakan suatu kesinambungan pengetahuan; dan ketiga, ia boleh dirumuskan sebagai proses evolusi dialektik oleh mana-mana premis normatif Qura'nik-Sunnatik yang boleh muncul sebagai suatu sintesis, diikuti oleh anti-sintesis Shuratic-ijtihad yang akhirnya membawa kepada sintesis pada peringkat Ijma'-Ahkam.

Epistemologi al-Qur’an juga disebut oleh Masudul Alam Choudhury (1997b) seperti Tauhid. Menurut beliau, epistemologi al-Qur’an ini tertanam melalui tingkah laku yang universal. Tingkah laku ini berdasarkan pendekatan interaktif dan integratif dalam proses menguruskan dan menginstitusikan. Ia dipanggil juga oleh Masudul Alam Choudhury (1997b) sebagai proses shuratik. Bagi beliau, proses shuratik juga sebagai alternatif yang disebut sebagai sebab-musabab yang utama, model realiti kesinambungan dan bersatu. Dalam erti kata mudah, asas epistemologi EPI adalah Tauhid, proses ini timbul sebagai hasil interaksi dan integrasi antara tingkah laku dengan institusi. Kaedah ini adalah berdasarkan persetujuan yang dicapai melalui syura. Hal ini disokong oleh Ade Yunita Mafruhat (2016) bahawa terdapat tiga asas yang dikemukakan oleh Masudul Alam Choudhury dalam EPI iaitu Tauhid, syariah dan amal soleh.

Berdasarkan Rajah 2 pula, Mohd Syakir Mohd Rosdi (2014) mempunyai pendapat tambahan berkenaan paradigma dalam EPI. Beliau menjelaskan tidak hanya terdapat paradigma seperti dalam Rajah 1, malah terdapat juga jenis lain seperti yang terpamer dalam Rajah 2. Beliau menjelaskan bahawa bidang EPI ini boleh berada dalam bidang-bidang yang lain juga. Kajian beliau ini adalah kajian pada peringkat Doktor Falsafah sebagai kajian lanjutan daripada kajian yang dilakukan sebelum ini pada peringkat Sarjana berkenaan EPI Burhanuddin al-Helmi.

EPI ditunjukkan berasal daripada al-Qur’an dan Hadith. Daripada dua sumber tersebut lahirnya tiga fiqh utama yang diperbincangkan dalam EPI iaitu fiqh iqtishodi (kefahaman mengenai ekonomi Islam), fiqh ijtima’ie (kefahaman mengenai sosial Islam) dan fiqh siyasi (kefahaman mengenai politik Islam). Ketiga-tiga fiqh tersebut mempunyai prinsip-prinsip tersendiri yang membentuk dasar EPI. Namun, harus jelas bahawa ketiga-tiga fiqh tersebut perlulah dilaksanakan dengan bekal iman, ilmu, amal dan ikhlas. Keempat-empat bekal yang utama ini akan mencorak pelaksanaan EPI yang lebih sempurna. Antara ketiga-tiga fiqh tersebut, terdapat kaedah penilaiannya iaitu kesan, cabaran, strategi, kelebihan, kekurangan, peluang dan cabaran. Daripada kaedah penilaian inilah beliau berpandangan EPI adalah bidang yang luas kerana boleh diaplikasikan dalam bidang-bidang yang lain untuk meneliti kesan, cabaran, strategi, kelebihan, kekurangan, peluang dan cabarannya. Walau bagaimanapun, beliau masih mengakui bahawa penelitian ini masih lagi tidak terlepas daripada menghubungkan ekonomi dengan politik dan politik dengan ekonomi.

Berdasarkan Rajah 3, paradigma EPI dari sudut ketiga mempunyai tiga pemikiran yang mempengaruhi paradigma sudut ini. Ketiga-tiga pemikiran tersebut ialah pemikiran tulen, elektif dan modifikasi. Pemikiran seperti ini sebenarnya terdapat dalam setiap bidang termasuklah bidang Pembangunan Berteraskan Islam (Muhammad Syukri Salleh, 2003). EPI yang telah dibentuk oleh ketiga-tiga fiqh tersebut digariskan pula oleh Mohd Syakir Mohd Rosdi (2010; 2013; 2014) kepada beberapa ciri, prinsip dan pelaksanaan yang perlu dipatuhi. Ciri-ciri tersebut ialah pembangunan sosiopolitik, pembangunan sosioekonomi, keseimbangan pembangunan masyarakat, kepentingan awam dan pengurusan sumber manusia. Bagi prinsip EPI pula, terdapat beberapa perkara yang ditekankan iaitu menekankan konsep keadilan dan kebajikan, amar makruf nahi mungkar, berdasarkan konsep ‘ubudiyah dan uluhiyah, tanggungjawab sebagai khalifah dan hamba Allah SWT serta syura.

Begitu juga, menurut Mohd Syakir Mohd Rosdi (2010; 2013; 2014) terdapat beberapa pelaksanaan yang perlu dipatuhi untuk memastikan EPI itu tidak lari daripada garis panduannya yang sebenar. Perkara tersebut seperti menjaga keamanan dan melaksanakan undang-undang, menyelenggarakan pendidikan, mempersiapkan kekuatan ketenteraan, memelihara kesihatan, memelihara kepentingan umum, mengembangkan kekayaan di samping memelihara baitul mal, mengukuhkan akhlak dan menyebarkan dakwah. Akhirnya, maqasid syar’iah pula perlu dijadikan asas rujukan agar batasan hukum syariat itu tetap dipelihara. Apabila komponen EPI tersebut meliputi keseluruhan perkara berkenaan, barulah ia bertepatan dengan konsep pengislahan ummah. Kesemua perkara tersebut apabila dilaksanakan oleh kepimpinan Islam yang berkualiti selaras dengan syariat Islam, maka matlamat mardhatillah iaitu mencapai keredaan Allah SWT akan tercapai^[1].

---

[1] Terdapat tiga perbezaan yang dapat dikenal pasti antara ekonomi politik lazim dan ekonomi politik Islam, iaitu pertama matlamat, kedua, epistemologi dan ketiga, perwatakan masyarakat. Pertama, perbezaan berkenaan matlamat telah dilakukan antaranya oleh Muhammad Syukri Salleh (2003) dan Affandi Hasan (1992). Menurut Muhammad Syukri Salleh (2003) misalnya, setiap aktiviti haruslah menjadikan mardhatillah sebagai matlamat akhir, khususnya bagi setiap aktiviti pembangunan berteraskan Islam. Hal ini berbeza dengan Affandi Hasan (1992:56) yang mengatakan bahawa matlamat pengurusan Islam ini ialah al-falah yakni bermatlamat kejayaan dunia dan akhirat. Menurut beliau, matlamat ini adalah matlamat utama pengurusan Islam.

Berdasarkan perbincangan tersebut, matlamat ekonomi politik Islam mempunyai dua perkara yang utama, iaitu al-falah dan mardhatillah. Matlamat ini berbeza dengan matlamat ekonomi politik lazim yang mengutamakan keuntungan dan pertambahan dari sudut fizikal. Menurut Y. Mansoor Marican (1982) pula, matlamat ekonomi politik lazim hanya dinilai dari sudut kebendaan dan keuntungan peribadi semata-mata yang bersifat seperti kolonialisme. Kedua, perbezaan sistem ekonomi politik Islam dan sistem ekonomi politik lazim ini adalah berbeza dari sudut sumber epistemologinya. Bezanya, sumber ekonomi politik Islam adalah berdasarkan al-Qur’an, al-Sunnah, Ijmak dan qias, sedangkan ekonomi politik lazim hanyalah bersumberkan akal manusia semata-mata (Muhammad Syukri Salleh, 2003:20-21).

Ketiga, menurut Abdul Qadir Djaelani (2001a) kehidupan masyarakat yang hidup di barat adalah berbeza perwatakannya dengan masyarakat yang hidup di Timur. Beliau mengatakan bahawa ramai dalam kalangan masyarakat Islam yang tinggal di bawah pemerintahan non-Muslim seperti di Amerika Syarikat, Eropah dan seumpamanya mudah terpengaruh dengan budaya dan ideologinya. Pengaruh tersebut telah membawa mereka sanggup untuk mengikuti kelakuan dan sikap Barat. Disebabkan itu menurut Muhammad Iqbal (1934) Eropah hari ini adalah penghalang terbesar bagi kemajuan ketamadunan umat manusia.

ISU FATWA PULAU PINANG, ADAKAH TINGGAL SEJARAH!

PAS menghighlightkan isu penting daripada DAP pada tanggal 2/2/2017 berdasarkan kenyataan Pesuruhjaya PAS Pulau Pinang Mohd Fauzi Yusof dan Ketua Pemudanya Afnan Hamimi mengenai campur tangan Lim Guan Eng (LGE) dan Majlis Mesyuarat Negeri (MMK) dalam urusan pewartaan fatwa negeri Pulau Pinang. Alasan mudah dakwaan ini kerana melanggar Seksyen 48 Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri Pulau pinang 2004.

Berikut merupakan dua tatacara pewartaan fatwa daripada Enakmen tersebut:

48 (3) Selepas fatwa disediakan oleh Jawatankuasa Fatwa, Mufti hendaklah bagi pihak dan atas nama Jawatankuasa Fatwa, membuat syor kepada Yang di-Pertuan Agong untuk mendapatkan perkenannya bagi pewartaan fatwa itu. 

48 (4) Apabila fatwa itu telah diperkenankan oleh Yang di-Pertuan Agong, Jawatankuasa Fatwa hendaklah memaklumkan Kerajaan Negeri tentang fatwa itu dan selepas itu hendaklah menyebabkan fatwa itu disiarkan dalam Warta.

Dua tatacara pembuatan fatwa yang dikemukakan di atas adalah sebahagian daripada tujuh tatacara pembuatan fatwa khususnya di negeri Pulau Pinang iaitu negeri yang tidak mempunyai Sultan. Daripada dua tatacara ini jelas bahawa setiap fatwa sepatutnya terus dipersembahkan kepada KeBawah Duli Tuanku untuk diperkenankan dahulu pewartaan fatwa sebelum kembali dimaklumkan kepada kerajaan negeri. Pemakluman ini pun hanya sekadar mengamanahkan kepada kerajaan negeri untuk disiarkan dalam Warta.

Tatacara yang berlaku dalam kerajaan Negeri Pulau Pinang setakat ini bercanggah dengan apa yang termaktub dalam Enakmen tersebut. Percanggahan ini melibatkan MMK Kerajaan Negeri PP mendahului Agong dengan mengubah tatacara pewartaan fatwa supaya dimaklumkan terlebih dahulu kepada kerajaan negeri sebelum disampaikan kepada Agong untuk mendapat perkenan diwartakan.

Menurut Afnan Hamimi, tatacara ini telah lama berlaku dan sedia maklum oleh pimpinan PAS Pulau Pinang yang ketika itu dipimpin oleh Mohamad Sabu. Tindakan tidak diambil. Sekarang PAS PP di bawah pimpinan Mohd Fauzi Yusof tidak mahu mengulang kesilapan itu. Kecewa dengan tindakan DAP ini, maka PAS Pulau Pinang bertindak mendedahkannya kepada umum. Kenyataan berani daripada Ketua Pemuda PAS, sedia disaman jika kenyataan itu merupakan suatu fitnah. Cabaran buat Kerajaan Pulau Pinang di bawah pimpinan LGE sekarang ini. Exco Agama Pulau Pinang Abdul Malik Kasim dan Mufti kerajaan negeri Pulau Pinang yang cuba menjawab kembali isu ini juga seperti terperangkap dengan dakwaan mereka yang jelas memang ada pemakluman kepada MMK dahulu sebelum sampai kepada Agong. Tidakkah tindakan seperti ini mencemar kehormatan Duli Yang DiPertuan Agong?

HULURKAN SALAM KERJASAMA DENGAN PAS

Percaturan politik untuk PRU ke-14 menjadi tidak menentu sejak akhir-akhir ini kerana keadaan politik yang tidak stabil. Parti Islam SeMalaysia (PAS) memasuki fasa menyendiri setelah berlakunya perpecahan dalam PAS. Perpecahan ini membuka ruang ahli yang keluar daripada PAS untuk menubuhkan satu parti baharu yang dinamakan Parti Amanah Negara (PAN). Penubuhan ini menyebabkan berlakunya polemik baru dalam pergerakan parti politik Malaysia. 

Menariknya pada fasa ini, PAS menubuhkan Gagasan Sejahtera sebagai Blok Ketiga. Blok ini mencerminkan budaya baru PAS iaitu Budaya Politik Matang dan Sejahtera (BPMS). Tujuh prinsip yang diperkenalkan sewaktu muktamar PAS pada tahun 2016. Pertama, politik bertunjangkan prinsip; kedua, politik dakwah dan amar makruf nahi mungkar; ketiga, politik penyelesaian berasaskan Islam; keempat, politik utamakan rakyat; kelima, politik damai dan diplomasi; keenam, politik benar bukan persepsi; dan ketujuh, politik rasional dan profesional. Prinsip ini membentuk sembilan kriteria BPMS. Pertama, bertunjangkan prinsip; kedua, politik dakwah; ketiga, amar ma'ruf nahi mungkar; keempat, fokus penyelesaian Islam; kelima, pertentangan dasar bukan fizikal; keenam, utamakan kepentingan rakyat, kurangkan politiking; ketujuh, politik aman dan diplomasi, kelapan, politik sebenar bukan persepsi; dan kesembilan, politik rasional dan profesional. 

Pelaksanaan BPMS secara tak langsung telah berlaku dalam menentukan kedudukan kerjasama politik PAS dengan parti-parti lain. PAS mengakui mempunyai kerjasama dengan kerajaan (UMNO) atas semangat mempertahankan Melayu-Islam. PAS mengemukakan hasratnya untuk meminda RUU355 melalui beberapa pertemuan dengan pemimpin kerajaan. Haji Hadi diberi peluang tersebut di parlimen tetapi kemudiannya ditangguhkan disebabkan faktor masa dan memberi ruang untuk perbahasan lebih lanjut mengenai pindaan RUU tersebut. 

RUU355 sebagai asas kukuh kerjasama politik kedua-dua parti politik Melayu-Islam itu kerana di situ adanya titik temu yang signifikan iaitu memperkasakan undang-undang Islam. Sementara itu, UMNO yang sebelum ini merupakan parti yang dianggap sekular mempunyai ahli yang tidak bersetuju dengan kerjasama ini. Apatah lagi ia hanya dilihat sebagai menutup kelemahan UMNO yang dipimpin Dato' Seri Najib atas pelbagai isu terkini seperti 1MDB, kenaikan harga barang dan sebagainya. Beberapa menteri merangkap pimpinan utama UMNO juga dibuang kerana mengelakkan isu 1MDB ini diperbahaskan lebih lanjut oleh ahlinya. Akhirnya, Mahathir dengan beberapa orang lagi bekas pimpinan UMNO bermesyuarat menubuhkan Parti Pribumi Bersatu Malaysia (PPBM).

Memperjelaskan lagi pertentangan terhadap UMNO, PPBM menyuarakan untuk bersatu dengan Pakatan Harapan (PH) bagi menjatuhkan kepimpinan Najib. Walaupun begitu, Mahathir masih lagi disebut menyayangi UMNO. Penubuhan PPBM pun sebenarnya untuk mengembalikan UMNO yang sebenar. Sayang UMNO tinggal-tinggalkan. Mungkin ini pepatah yang sesuai.

PPBM dicelah-celah itu cuba bekerjasama dengan PAS untuk menghadapi PRU ke-14 bagi menumbangkan Barisan Nasional (BN) dengan memastikan pertandingan satu lawan satu. Bolehkah berlaku begini? Muhyidin dan Mukhriz nampak bersemangat untuk kerjasama ini, tetapi Mahathir nampaknya menolak. Kenyataan Mahathir pada 4/6/2016 dalam Sinar Harian menyatakan bahawa RUU Abdul Hadi tidak Islamik. Adakah Mahathir kini telah bertukar pandangannya untuk menyetujui RUU355 ini? 

Jika belum, hal ini menunjukkan Mahathir belum bersedia bekerjasama dengan PAS. Jika benar berlaku kesefahaman untuk kerjasama ini, PAS pula perlu mengambil masa untuk membincangkannya pada peringkat Majlis Syura Ulama dan Ahli Jawatankuasa Kerja PAS Pusat untuk memutuskan kerjasama ini seperti yang termaktub di bawah Fasal 26(9)(k) Perlembagaan PAS. Belum sampai masa mesyuaratnya, kemungkinan berubah pula pandangan politik PPBM untuk tidak bekerjasama boleh jadi juga. Jika kerjasama PAS dengan PPBM ini berlaku, maka PPBM akan bekerjasama untuk setiap negeri di Malaysia. Persoalannya, PAS berada dalam GS, jika PPBM bekerjasama dengan PAS, adakah PPBM akan sertai GS. Atau pun kerjasama ini boleh berlaku seperti juga yang pernah dilakukan PAS dengan Parti KeAdilan Rakyat (PKR) dan UMNO.

Kerjasama seperti PPBM untuk setiap negeri tidak berlaku kepada kerjasama PAS dengan PKR. Isu perpecahan PAS dan PKR di Selangor berlaku secara jelas dalam isu Move Kajang. Isu in ringkasnya merujuk kepada perlantikan calon pilihanraya dun Kajang yang akhirnya kembali kepada Wan Azizah. Begitu juga, isu menyingkirkan Khalid Ibrahim dan perlantikan Menteri Besar baru Selangor yang tidak dipersetujui oleh PAS. Walaupun berlaku pertikaian sebegini, tetapi PAS masih memberi peluang mengekalkan pemerintahan Pakatan Rakyat di Selangor. Azmin yang dilihat lebih selesa dengan PAS daripada PAN, menyatakan tidak yakin dengan kemampuan PAN untuk mengekalkan kemenangan PH. Hal ini mengukuhkan kerjasama PKR dengan PAS di Selangor. 

Kontradiksi berlaku kerana kerjasama PAS dengan PKR hanya di Selangor, tidak di negeri-negeri yang lain kerana tidak ada satu kenyataan yang jelas daripada PAS mengatakan berlakunya kerjasama PAS dengan PKR di negeri lain diteruskan. Jika di Pulau Pinang, PKR dan PAS telah lama tidak bersefahaman. Isu perbalahan perletakan calon untuk PRU di Pulau Pinang juga sudah cukup jelas PKR dan PAS tidak boleh bekerjasama. 

Saat ini, PAS agak selesa memimpin Blok Ketiga bersama dengan Parti Berjasa dan Parti Ikatan Bangsa Malaysia. Kerjasama seterusnya bagi PAS ketika ini ialah menimbang sama ada boleh bekerjasama dengan PPBM. Mungkin muncul dua blok pula dalam PPBM iaitu Blok menyokong kerjasama dengan PAS dan blok yang menentang kerjasama tersebut.

Untuk PKR, fikir-fikirkanlah Selangor. Namun, tak mungkin boleh berlaku kerjasama PAS dengan PKR lagi kerana pimpinan PAS di kebanyakan negeri terutama di Pulau Pinang dan Kedah telah merasai peritnya bekerjasama dengan PKR. Untuk PAN dan DAP, tidak mungkin kerjasama ini boleh terealisasikan lagi kecuali jika Jawatakuasa Kerja PAS Pusat dan Majlis Syura Ulama u-turn keputusannya dengan membolehkan pula kerjasama dibuat dengan PAN dan DAP. 

Kerjasama yang agak baik setakat ini ialah kerjasama PAS dengan Kerajaan Pusat (UMNO) bagi memastikan pindaan RUU355 tercapai. Himpunan RUU355 yang dijangka diadakan pada 18 Februari 2017 ini menarik perhatian semua pihak untuk melihat setakat mana bolehnya kerjasama PAS dengan UMNO dalam isu mempertahankan pindaan RUU355 ini.

Melestarikan Bidang Ekonomi Politik Islam Melalui Perimbangan Falsafah Ekonomi Islam dan Falsafah Politik Islam